Özet
Bu zaman çizelgesi, Doğalgaz ve Enerji Kaynakları özelinde Azerbaycan-Türkiye ilişkilerini incelemektedir.
Anahtar Kelimeler
Azerbaycan, Türkiye, Doğalgaz, Enerji Kaynakları, Elçibey, Haydar Aliyev, Hazar Denizi, Bakü-Tiflis-Erzurum Boru Hattı, TANAP
Kaynak Göster
Doğalgaz ve Enerji Kaynakları Özelinde Azerbaycan-Türkiye İlişkileri
Devletler arası ilişkilerde askeri ve siyasi etkenlerin yanı sıra ekonomi genel anlamda kapsayıcı bir öneme sahiptir. “Bir millet-İki devlet” sözü ile Türkiye ve Azerbaycan kuruluşlarından itibaren stratejik açıdan ilişkilerini güçlendirmeye çalışmaktadır. (Aslanlı, 2018)
Azerbaycan bağımsızlığını tekrar elde ettikten sonra Haydar Aliyev ile başlayan denge siyasetini İlham Aliyev döneminde de devam ettirmektedir. Ancak bazı ülkelerin Azerbaycan dış politikasında özel bir yeri bulunmaktadır. Dağlık Karabağ bölgesinde etkin bir faktör olan Rusya, yeraltı zenginliklerinin uluslararası pazara satışı için ABD ve tarihi dostluğu bulunan Türkiye özel bir yere sahiptir. Azerbaycan’ın bağımsız bir devlet olarak toprak bütünlüğünü sağlama ve uluslararası alanda tanınmasına yönelik en büyük yardımcısı Türkiye Cumhuriyet’i yardımcı olmuştur. (Yılmaz, 2010) 9 Kasım 1991 tarihinde Azerbaycan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke Türkiye’dir.
1991 yılından itibaren iki ülke arasında pek çok konuyu içeren 200’ünden fazla anlaşma yapılmıştır. Fakat çeşitli nedenlerden dolayı bu anlaşmaların çoğunluğu işlevsellik kazanamamıştır.
1992 İlk diplomatik ilişkiler 14 Ocak 1992 tarihinde kurulmuştur. Ekonomik ilişkilerin hukuki temelleri açısından 1 Kasım 1992 tarihinde Ankara’da Ticaret ve Ekonomik İş birliği Anlaşması imzalanmıştır. (Resmi Gazete, 1993) Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Süleyman Demirel ile Azerbaycan Devlet Başkanı Ebülfez Elçibey ile imzalanan anlaşmayla iki ülke arasında sanayi alanında ortak yatırımlar, petrokimya, petrol arama, üretim ve petrol endüstrisi alanlarında iş birliği hedeflenmiştir. (Aslanlı, 2018) 13 Eylül 1992 tarihinde Elçibey’in kurucusu olduğu SOCAR, çalışmalara başlayarak Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının temelleri atılmıştır. (Eravcı, 2019)
1993 Doğalgaz hattının hangi güzergaha inşa edileceği hususunda Elçibey, Türkiye’nin isteğine bırakmıştır. Aynı yılın temmuzunda gerçekleşen Elçibey’in iktidardan ayrılması üzerine proje askıya alınmıştır. (Eravcı, 2019)
1994 Azerbaycan, Hazar enerji kaynakları kullanımına başlamış olup üretim ve piyasası meydana getirilmiştir. Azerbaycan Devlet Başkanı Haydar Aliyev’in 8-10 Şubat 1994 tarihlerinde gerçekleştirmiş olduğu Türkiye ziyareti sırasında ekonomik ilişkilerin gelişmesi adına birçok belge imzalanmıştır. “Dostluğun ve Çok Yönlü İşbirliğinin Geliştirilmesine İlişkin Anlaşma” ile ekonomiye ilişkin 11., 12., 13. ve 14 maddeleriyle “ticaret hacminin, ülkelerinin potansiyel kaynaklarına uygun düzeye yükseltilmesi, ortak sermaye yatırımı projelerinin gelişimi ve uygulanması için uygun ortam oluşturulmasına” karar verilmiştir. (Resmi Gazete , 1994) Azerbaycan tarafından aynı yıl onaylanmış ancak Türkiye tarafında ise 1996 ve 1997 yıllarında onaylanmış ve 1 Ocak 1998 tarihinde yürürlüğe girmiştir. (Aslanlı, 2018) Bu anlaşmayla Azerbaycan petrollerinin Türkiye güzergâhı üzerinden Batı pazarlarına ulaştırılması hedeflenmiştir. (Ekşi, 2009)
Bakü-Tiflis-Erzurum Doğalgaz Hattı
1994 tarihinde imzalanan anlaşma gereğince ilk hukuki temeli atılmıştır.
1997 İkili ekonomik ilişkiler için önemli bir kurum olan Türkiye ile Azerbaycan Arasındaki Ekonomik ve Ticari İlişkiler Karma Ekonomik Komisyonunun (kısa ve yaygın kullanılan haliyle Karma Ekonomik Komisyon- KEK) ilk toplantısı 25 Şubat tarihinde gerçekleştirilmiştir.
1999 İstanbul’da gerçekleştirilen Avrupa Güvenlik ve İş birliği Örgütü konferansında Türkmenistan, Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan ve Türkiye’nin imzaladığı anlaşma sonucunda hattın ismi “Bakü- Tiflis- Ceyhan” (BTC) olarak değiştirilmiştir. (Eravcı, 2019)
2001 29 Mart tarihinde KEK’in ikinci toplantısı gerçekleştirilmiştir. Bu toplantıda bazı gerilimler ortaya çıkmıştır. İran ve Rusya ile yapılan anlaşmalarla kıyaslandığında bu anlaşmanın şartlarının olumsuzlukları oldukça fazla olmuştur. 17 Eylül 2001 tarihinde Cumhurbaşkanı Ahmet N. Sezer’in Bakü ziyareti sırasında konu gündeme gelerek gerginlikler yaşanmıştır. (Aslanlı, 2018)Azerbaycan Doğalgazının Türkiye’ye sevkine ilişkin “Hükümetler arası Anlaşma” aynı zamanda BOTAŞ ve SOCAR arasında 6,6 milyar m³ doğalgaz ithalat anlaşması imzalanmıştır. (Eravcı, 2019) Bakü- Tiflis-Erzurum Doğal Gaz Boru Hattı oluşturulmuştur.
2002 Ekonomik iş birliği kapsamında İstanbul’a gelen Haydar Aliyev, Türk iş insanları ile görüşerek Azerbaycan’a yatırım yapmaları hususunda bir toplantı düzenlenmiştir. Aralarında Sabancı, Eczacıbaşı ve Koçyiğit’in bulunduğu toplantı sonrasında yatırımların yapılmadığı gözlenmiştir. (Aslanlı, 2018) BTC doğalgaz hattının Tiflis güzergahının yapılması adına Azerbaycan ve Gürcistan arasında anlaşma imzalanmıştır. (Bal, 2004)
2005 KEK’in üçüncü toplantısı 12-14 Nisan tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Uzun süreli ekonomik iş birliği adına İcra Planı’nın en kısa sürede yürürlüğe girmesi kararlaştırılmıştır. 25 Mayıs tarihinde Bakü- Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı açılmıştır. (Najafaliyev, 2021)
2006 Azerbaycan petrolü Ceyhan limanına taşınarak İtalya, ABD, İsrail, Fransa, İngiltere’ye ihraç edilmiştir. (Najafaliyev, 2021)
2007 13 Aralık tarihinde “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kazakistan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Uzun Vadeli Ekonomik İş birliği Programı” imzalanmıştır.Kazakistan’ın Aktau limanından Azerbaycan’a taşınarak BTC hattı ile uluslararası piyasaya ulaştırılmasına karar verilmiştir. (Resmi Gazete, 2008) BTE hattı üzerinden ilk doğalgaz sevkiyatı gerçekleştirilmiştir. (Güzel, 2009)
2010 Türkmenistan ve Azerbaycan arasında imzalanan anlaşma gereğince Türkmenistan’a ait petrollerin BTC üzerinden taşınmasına karar verilmiştir. (Aydın, 2018)
2011 25 Ekim tarihinde ülke başkanları ve Savunma bakanlarının katılımıyla Yüksek Düzeyli Stratejik İş birliği Konseyi’nin ilk toplantısı gerçekleştirilerek “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Türkiye Cumhuriyetine Doğal Gaz Satışına ve Azerbaycan Cumhuriyeti Kaynaklı Doğal Gazın Türkiye Cumhuriyeti Toprakları Üzerinden Transit Geçişine ve Doğal Gazın Türkiye Cumhuriyeti Toprakları Üzerinden Taşınması İçin Münhasır Boru Hattının Geliştirilmesine İlişkin Anlaşma” yapılmıştır. (Çelikpala & Veliyev, 2015)
2012 Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Projesi (TANAP)
Türkiye ve Azerbaycan arasında 19 km’si Marmara Denizi ‘nden geçmek üzere toplam 1850 km ana hat ile Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Projesi anlaşması imzalanmıştır. Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi SOCAR ile Türkiye`nin BOTAŞ ve TPAO şirketlerinin ortaklığıyla oluşturulan TANAP‘ne 7 milyar dolar yatırım yapılması öngörülmüştür. (Aydın, 2018) Güney Kafkasya Boru Hattı Projesi (SCP) ve TAP‘ni birleşerek Güney Doğalgaz Koridorunu oluşturmaktadır. “TANAP’ın misyonu, yüksek sağlık ve güvenlik ile sosyal ve çevresel standartlara bağlı kalarak en yüksek kalitede güvenlikli ve güvenilir bir doğal gaz boru hattı inşa etmeyi ve işletmeyi amaç edinmiştir.” (TANAP, 2021)
2013 Türkiye–Azerbaycan–Gürcistan bölgesel iş birliği kapsamında, üç ülkenin Dışişleri bakanları ortak bildiri imzalamışlardır. (Aydın, 2018)
2014 Türkiye-Azerbaycan-Türkmenistan ortaklığı gerçekleşerek taraflar arasındaki iş birliğinin arttırılması hedeflenmiştir. (Aydın, 2018)
2016 Azerbaycan ile Türkiye’nin ticari hacmi gerçekleştirilmiş olan projeler, iş birlikleri ve konseyler sonucunda 1992’den 2016 yılına kadar iki yüzmilyon dolardan iki
buçuk milyar dolara yükselmiştir. (Aslanlı, 2018)
2017 14 Eylül tarihinde Haydar Aliyev özelinde, Azerbaycan Hükümeti Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) BP, Chevron, INPEX, Statoil, Exxon Mobil, TP, ITOCHU ve ONGC Videsh ile Azeri, Çıraklı ve Güneşli derin su sahalarında üretim paylaşımı anlaşması imzalamıştır. Asrın Anlaşması 2050 yılına kadar uzatılmıştır. (Azerbaycan Gazetesi , 2017)
2018 Güney Gaz Koridoru 29 Mayıs tarihinde açılmıştır. Bu koridor sayesinde Gürcistan transit ülke konumundan dolayı harcama yapmadan gelir elde etmiştir. 30 Haziran’da ilk ticari gaz Trans Anadolu Boru Hattı üzerinden Türkiye’ye gönderilmiştir. (Najafaliyev, 2021)
2019 30 Kasım tarihinde TANAP doğal gazının Avrupa hattı açılış töreni gerçekleştirilmiştir. (Najafaliyev, 2021)
2021 Türkiye’nin Karadeniz kıyılarında keşfettiği 405 milyar küp doğalgaz sonucunda SOCER’in Türkiye Yönetim Kurulu Başkan Vekili Vagif Aliyev, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) ile çalışmaları ortak yürütebileceğini söylemiştir. (Vatan Gazetesi, 2021)
Kaynakça
Aslanlı, A. (2018). Türkiye-Azerbaycan Ekonomik İlişkileri. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(1), 15-27.
Aydın, U. (2018). AZERBAYCAN İLİŞKİLERİNİN SON ON YILI (2006-2016): KARDEŞLİKTEN STRATEJİK İŞBİRLİĞİNE UZANAN YOL. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6(13), 38-62. doi:10.33692/avrasyad.509957
Azerbaycan Gazetesi . (2017, 09 20).
Bal, İ. (2004). 21. yüzyılda Türk Dış Politikası. Ankara: NOBEL AKADEMİK YAYINCILIK.
Çelikpala, M., & Veliyev, C. (2015). Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye: Bölgesel İşbirliğinin Başarı Örneği . İstanbul: Center for International and European Studies (CIES) Kadir Has University.
Ekşi, M. (2009). Türkiye-Azerbaycan İlişkileri: Söylemden Reelpolitiğe. Avrasya Etüdleri, 36(2), 95-112.
Eravcı, H. M. (2019). Sovyetler Sonrası Azerbaycan-Türkiye Arasındaki Enerji İşbirliği Çalışmaları ve Dış Politikadaki Etkisi. Ulisa: Uluslararası Çalışmalar Dergisi, 3(1), 37-48.
Güzel, M. (2009). Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinde uyum (siyasi, enerji, ekonomik ve kültürel boyutu) Yüksek Lisans Tezi. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI ULUSLARARASI İLİŞKİLER BÖLÜMÜ : https://dspace.gazi.edu.tr/bitstream/handle/20.500.12602/175219/muslum_guzel_tez.pdf?sequence=1 adresinden alındı
Najafaliyev, T. (2021). Bağımsızlık Sonrası Azerbaycan’ın Enerji Politikası ve Türkiye Etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı,Konya: http://acikerisim.erbakan.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12452/7358/655405.pdf?sequence=1&isAllowed=y adresinden alındı
Resmi Gazete . (1994, Mayıs 30). Dostluğun ve Çok yönlü İşbirliğinin Geliştirilmesine İlişkin Anlaşma. Sayı: 21945.
Resmi Gazete. (1993, Mayıs 11). Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında İşbirliği ve Dayanışma Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna İlişkin Kanun. Sayı: 21578.
Resmi Gazete. (2008, Mart 20). Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kazakistan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Uzun Vadeli Ekonomik İşbirliği Programı. sayı 26822.
TANAP. (2021, 07 06). http://www.tanap.com/content/file/TANAP_WEB_201812.pdf adresinden alındı
Vatan Gazetesi. (2021, 07 06). http://www.gazetevatan.com/dogal-gaz-ile-ilgili-flas-gelisme-boyle-duyurdular-1396780-ekonomi/ adresinden alındı
Yılmaz, R. (2010). TÜRKİYE-AZERBAYCAN İLİŞKİLERİNDE SON DÖNEM. Bilge Strateji, 2(2), 23-41.
Ayrıntılar
Alan ve Rapor Seri Numarası
Uluslararası İlişkiler – IA1008-TR
Yazarlar
Sıla BAL
Editörler
Tarihler
Başvuru Tarihi: 7 Temmuz 2021
Başvuru Kabul Tarihi: 7 Temmuz 2021
Yayımlanma Tarihi: 2 Eylül 2021
Son Güncelleme: 2 Eylül 2021
Feragatname
TFJ Reports ve The FEAS Journal’da yayınlanan tüm görseller ticari olmayan ve eğitim amaçlı kullanılmaktadır. The FEAS Journal, “TFJ imzalı” olanlar dışında, görseller üzerinde herhangi bir mülkiyet iddiasında bulunmamaktadır. Burada yayınlanan resimlerden herhangi biri, herhangi bir telif hakkı yasasını ihlal ediyorsa, lütfen bizimle iletişime geçin.
Bu belgeler The FEAS Journal Reports (TFJ Reports) tarafından hazırlanmıştır. Bir TFJ Raporundaki bilgilere, kamu hizmeti dışındaki herhangi bir amaçla yaklaşılmamalıdır. The FEAS Journal’ın bir çalışması olan TFJ Reports, telif hakkı korumasına tabi değildir. Herhangi bir TFJ Raporu, The FEAS Journal’ın izni olmaksızın çoğaltılabilir ve tamamı ile dağıtılabilir. Bununla birlikte, bir TFJ Raporu, telif hakkıyla korunan görüntüleri veya üçüncü bir tarafın materyallerini içerebileceğinden, telif hakkı olan materyali kopyalamak veya başka bir şekilde kullanmak isterseniz, telif hakkı sahibinin iznini almanız gerekebilir. Bu raporda verilen bilgilerle ilgili herhangi bir telif hakkı talebiniz varsa, lütfen hemen bizimle iletişime geçin.
İletişime Geç: info@thefeasjournal.com
